Maleszewski (Jaxa-Maleszewski) Janusz Zygmunt Jakub, pseud. Zygmunt Jagrym (1879–1942), pułkownik kawalerii W. P., komendant główny Policji Państwowej, senator. Ur. 1 V w Czarnocinie (pow. Piotrków Trybunalski), w rodzinie ziemiańskiej, był synem Hilarego, powstańca z r. 1863, i Marii z Krasnodębskich. Uczył się najpierw w szkole realnej w Warszawie, z której został wydalony za udział w akcji patriotycznej młodzieży szkolnej, następnie kształcił się prywatnie. W r. 1902 ukończył Akademię Handlową w Lipsku i tamże rozpoczął studia rolnicze na uniwersytecie. Równocześnie prowadził działalność oświatową wśród wychodźców polskich w Saksonii. Po przerwaniu studiów przystąpił do pracy w zawodzie handlowo-przemysłowym, lecz wkrótce wrócił do kraju. Dn. 5 VIII 1914 wstąpił do Legionów Polskich. Otrzymawszy przydział do kawalerii, odszedł z II Brygadą w Karpaty na Węgry. W styczniu 1915 spadając z konia doznał złamania nogi. Po wyleczeniu powrócił do 2 szwadronu 2 p. ułanów na front i, jako dowódca plutonu, 13 VI t. r. w szarży pod Rokitną został ciężko ranny i dostał się do niewoli rosyjskiej. Po bitwie awansował na chorążego. W listopadzie 1915 powrócił z niewoli – w drodze wymiany – z amputowaną nogą i leczył się przez rok. Jesienią 1916 odkomenderowany został do Inspektoratu Werbunkowego w Warszawie. Dn. 22 XII t. r. M. otrzymał stopień podporucznika. W lipcu 1917, przydzielony do Biura Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu (TRS), był sekretarzem referatu spraw ogólnych i kierownikiem kancelarii, później sekretarzem generalnym i w końcu referentem personalnym. Z Komisji Wojskowej TRS odszedł 1 VIII 1918 na stanowisko kierownika Głównego Urzędu Zaciągu Polskiej Siły Zbrojnej. W połowie października t. r. M. awansował na rotmistrza. Dn. 4 X 1918 został odkomenderowany do Sztabu Inspektoratu Lokalnego (późniejsze Dowództwo Okręgu Generalnego) w Warszawie i objął oddział spraw oficerskich. W styczniu 1920 M. wyznaczony był szefem sekcji w Oddziale (personalnym) Sztabu Min. Spraw Wojskowych (MSWojsk.) i na tym stanowisku pozostawał do sierpnia r. n. W czasie wojny 1920 M. był czynny w Radzie Obrony Stolicy przy Delegacie MSWojsk.
W r. 1921 M. otrzymał stopień podpułkownika ze starszeństwem od 1 VI 1919 i został wyznaczony na szefa wydziału organizacyjnego w dotychczasowym V Oddziale. Na tym stanowisku M. pozostawał przez cztery lata. Przygotowywał tutaj pragmatykę i przepisy regulujące życie korpusu oficerskiego. W r. 1923 awansował na pułkownika. Z dn. 5 VI 1925 odszedł ze Sztabu Generalnego W.P. do Gabinetu Ministra Spraw Wojskowych. Nie pełnił wówczas żadnej funkcji, bardzo często chorował. Podczas przewrotu majowego 1926 r. stanął po stronie J. Piłsudskiego. Był członkiem Komisji Likwidacyjnej utworzonej pod przewodnictwem gen. L. Żeligowskiego w związku z wypadkami majowymi. Po ukończeniu prac tej komisji został oficerem sztabu do zleceń ministra spraw wojskowych. W październiku t. r. był przez dwa tygodnie szefem Wydziału Wyznań Niekatolickich przy MSWojsk. Dn. 31 X przeniesiony został w stan nieczynny i skierowany z dn. 4 XI 1926 na stanowisko Komendanta Głównego Policji Państwowej (PP). Według M. Rataja („Pamiętniki”) był «Maleszewski, zdolny do wszystkiego, zdolny … do odkomenderowywania swoich podwładnych do urządzania bandyckich napadów na przeciwników politycznych». Urząd Komendanta Głównego PP pełnił do 25 I 1935. Jesienią t. r. został wybrany senatorem RP z woj. kieleckiego. W senacie wchodził do komisji administracyjnej i komisji wojskowej. Zmarł w r. 1942. Działalność jego w ostatnich latach przed śmiercią nie jest bliżej znana. Miał liczne odznaczenia, m. in. Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Walecznych 3-krotnie, Legię Honorową i in.
M. był ożeniony od r. 1909 z Jadwigą Marią Dunin-Borkowską (ur. 16 VIII 1890), sanitariuszką w r. 1920, organizatorką i przewodniczącą do r. 1935 Stowarzyszenia «Rodzina Policyjna», wiceprzewodniczącą Zarządu Głównego Stowarzyszenia «Rodzina Wojskowa».
Enc. Wojsk., V; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Album skorowidz Senatu i Sejmu RP oraz Sejmu Śląskiego, Kadencja 1935–1940, Kr. 1936 s. 223 (fot.); [Zieleniewski L.] Scriptor, Sejm i Senat 1935–1940, W. 1936 s. 371 (fot.), 458, 459; – Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Rawicz J., Doktor Łokietek i Tata Tasiemka. Dzieje gangu, W. 1968 (fot.); Stawecki P., Następcy Komendanta, W. 1969; – Prace Departamentów i Biur TRS Królestwa Polskiego wykonane lub przygotowane przez czas jej istnienia, tj. od dn. 15 I – 1 IX 1917, W. 1918 s. 71; Rataj M., Pamiętniki 1918–1927, W. 1965; – „Gaz. Administracji i Policji Państw.” 1926 nr 45 s. 1 (fot.); „Pol. Zbrojna” 1935 nr 256; – Centr. Arch. Wojsk.: akta personalne M-ego; – Bibliogr. do Maleszewskiej Jadwigi Marii: Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.).
Piotr Stawecki